XXI wiek. Od ponad pięciu lat. I problem. Pojawił się pewnie wcześniej, ale mimo to wciąż zdaje się być nierozwiązany (choć nie dla wszystkich).
„Urodziłem się w tysięcznym dziewięćsetnym osiemdziesiątym (…)” — tak nikt z nas pewnie nie powie (i dobrze). Zawsze mówimy: rok TYSIĄC DZIEWIĘĆSET osiemdziesiąty trzeci/czwarty/piąty, podobnie pierwszy król Polski koronowany był w roku TYSIĄC dwudziestym piątym. Zjazd Gnieźnieński odbył się w roku TYSIĘCZNYM, a nieprzestępny był na przykład rok tysiąc DZIEWIĘĆSETNY. Ostatnim rokiem zeszłego wieku był rok DWUTYSIĘCZNY. I tu — problem. Bo się nam ta forma spodobała. Niestety, dziś mamy rok DWA TYSIĄCE szósty, potem będą DWA TYSIĄCE jedenasty czy DWA TYSIĄCE pięćdziesiąty piąty, dwa tysiące setny, a po dwa tysiące dziewięćset dziewięćdziesiątym dziewiątym nastąpi trzechtysięczny. Liczebnik dwutysięczny szósty jest zatem utworzony błędnie.
Ostatnim rokiem zeszłego wieku był rok DWUTYSIĘCZNY. I tu — problem. Bo się nam ta forma spodobała.
Na podstawie powyższych przykładów można sformułować regułę, która mówiłaby, że formę porządkową w wielowyrazowych liczebnikach porządkowych przyjmują jedynie wyrazy odpowiadające dwóm ostatnim cyfrom danej liczby. Jeśli te cyfry są zerami, formę porządkową ma jedynie wyraz nazywający liczbę oznaczoną ostatnią niezerową cyfrą. Mamy zatem: 1234. – tysiąc dwieście trzydziesty czwarty, 1230. – tysiąc dwieście trzydziesty, 1200. – tysiąc dwusetny, 1000. – tysięczny, 1200000. – milion dwustutysięczny. Z ciekawszych form wymieńmy: 300. – trzechsetny, 400. – czterechsetny (podobnie: trzechsetlecie, czterechsetlecie).
Skorośmy już przy liczebnikach porządkowych: poprawną formą ich zapisu z użyciem cyfr arabskich (z wyjątkiem dat — o tym dalej) jest postawienie po liczbie kropki (tak jak w poprzednim akapicie). Błędne jest zapisywanie ich w postaci 6-ty, 1wszy, 19-sty. Można ponadto, co często nawet lepiej wygląda, zapisywać je cyframi rzymskimi, wówczas bez kropki: XX wiek, IV piętro, III rok studiów, wielomian III stopnia, filtr IV rzędu itp. Podobnie jak przy cyfrach arabskich, zapis z użyciem końcówki fleksyjnej — II-go, V-go — jest nieprawidłowy. W nazwach jubileuszy polecałbym jednak używać cyfr arabskich: 20-lecie, 300-lecie, 750-lecie, 1000-lecie (aby być konsekwentnym; bo skoro XX-lecie, to CCC-lecie, M-lecie, DCCL-lecie? chyba jednak nie…).
Wyjątkiem jest zapis dat. Ani po liczbie oznaczającej kolejny dzień miesiąca, ani po liczbie określającej rok NIE stawiamy kropki: 13 marca 2006 roku. Podobnie – kropka nie pojawia się przy zapisie godziny: zaczynam o 10 rano. Jeśli jednak chcemy wyrazić odstęp w czasie, kropki użyjemy: zaczynam 5. godzinę zajęć, mieszkam tu 3. rok.
A skoro już o datach: słownik interpunkcyjny podaje trzy formy krótkiego zapisu daty:
13 III 2006
13.03.2006
2006-03-13
przy czym ostatnia nie jest zalecana do używania gdzie indziej niż w komputerach. Nie ma innych poprawnych zapisów. Zwróćmy uwagę, że jeśli miesiąc zapisany jest cyframi rzymskimi, kropek nie ma.
Często powielanym błędem jest nazwa miesiąca w złym przypadku: jeśli jest częścią pełnego zapisu daty, musi być w dopełniaczu, np. 15 listopada 2005 roku. W domyśle bowiem mamy słowo „dzień” — piętnasty dzień listopada dwa tysiące piątego roku. Przypomnijmy: nie ma kropek, mimo że pojawiają się dwa liczebniki porządkowe.
Dosyć często używamy liczebnika „półtora”. I być może nie zdajemy sobie sprawy, że jego forma zależy od rodzaju rzeczownika, do którego się odnosi. Dla rodzajów męskiego i nijakiego będzie to właśnie „półtora”, ale dla żeńskiego — „półtorej”. Mamy więc: półtora roku, półtora kilometra, półtora litra, półtora ciastka, ale: półtorej szklanki, półtorej puszki.
I w żadnym wypadku inaczej.
Felieton ukazał się w Miesięczniku Studentów Politechniki Wrocławskiej „Żak” w marcu 2006 r. – nr 3 (56).